1990’lı yılların 2. Yarısında ülkemiz birçok yönden karanlık bir döneme girmiştir. Ekonomiden siyasete, özgürlük alanlarının kısıtlanmasından uluslararası ilişkilere kadar bir çok alan uygulanan politikalardan nasibini almış ve olumsuz yönde etkilenmiştir.

Uygulanan bu vesayet siteminin amacı toplumun her kesimini aynı kalıba sokarak tek tip insan yetiştirme projesini hayata geçirmekti. Bu durumdan fazlasıyla etkilenen kurumlardan biri de hiç şüphesiz Diyanet İşleri Başkanlığımızdır. O dönemde toplum mühendisleri Cumhuriyetle yaşıt olan Diyanet işleri Başkanlığımızı merkezi vaaz sistemi ile kontrol altına alarak din görevlilerimizin etkisiz hale getirilmesini amaçlamıştır. Toplumsal tepkilerden çekinen toplum mühendisleri bu amaçlarını güzel sesli müezzinler ezan okusun, ehil olan kişiler vaaz versin gibi gerekçelerle hayata geçirmeye çalışmışlardır. Böylece 90’lı yılların sonlarında merkezi sistem vaaz ve ezan uygulaması başlamıştır. Din görevlilerinin hizmette muhatabı tüm vatandaşlarımızdır. Merkezi sistem uygulamasına geçildiğinde hizmeti alan insanımızın bazıları bu uygulamayı alkışlamış, bazıları tereddütle, bazıları da ihtiyatla karşılamıştır. İtiraz edenler olmuşsa da bu kişiler, dönemin siyasi ve toplumsal egemenlerini dikkate alarak ve her hangi bir sonuç alınamayacağını hesaba katarak sadece buğuz etmişlerdir.

Yaklaşık on beş yıla yakın bir zaman devam eden merkezi sistem uygulaması üzerinden zaman zaman din görevlileri cemaatleri tarafından yadırganmış ve yargılanmıştır. Şikayete konu olan başka iddialar merkezi sistem uygulaması ile rahatlıkla gündem yapılmıştır. Din görevlilerini incitici bir tarzda ve dozda, merkezi sistemin cami görevlilerinin görev yapmamalarına gerekçe olduğu söylenmiştir. Ezan uygulaması için bu söylem geliştirilirken vaaz uygulaması için neredeyse tüm cemaat şikayetçi olmuş ancak bu şikayetlerini konuyu birbirleriyle paylaşırken gündeme getirmişlerdir. Cuma namazları, teravih namazları, cenaze namazları ve diğer vaaz yapılması gereken zamanlarda vaazı dinleyen cami cemaatının kürsüyü boş görmeleri ve sadece sesi duymaları uzunca bir zaman kabullenilmemiş bu nedenle de vaazlar etkili olmamıştır. Cemaat ezan saatine birkaç dakika kala camiye girmeyi alışkanlık haline getirmiştir.

Yıllar uzadıkça ve uygulama devam ettikçe, yenilenen cemaat karşılarında söz konusu bu uygulamayı görmüştür. Gerek cemaat ve gerekse din görevlileri bu uygulamayı en verimli bir şekilde değerlendirir hale gelmiştir. Total olarak bakıldığında faydalı da olmuştur. Özellikle donanımlı, hitabeti güçlü, toplumu iyi tanıyan, sosyal ve toplumsal sorunlara rahatlıkla dini izahlar getirebilen yetenekli ve kabiliyetli vaizlerin merkezi sistem marifetiyle köyler dahil tüm camilerden dinlenme fırsatı doğmuştur. İl ve İlçe müftüleri topluma verecekleri mesajı ilk ve tek elden direk olarak verme fırsatını bulmuştur. Merkezi sistemle ilgili olarak kısmen olumsuzluklar ifade edilse bile çok olumlu tepkiler de alınmıştır. En uzak köy camiinin minaresinden merkezde görev yapan en güzel sesli görevlinin ezanının işitilmesi toplumun gönül dünyalarının aydınlanmasına katkı da sağlamıştır.

Uygulamada olan merkezi sistem her ne kadar kabul görmüşse de aradan geçen on beş yıldan sonra uygulamanın başlatılmasına gerekçe gösterilen unsurlar ortadan kalkmıştır.

Artık din görevlileri donanımlı olarak tayın oluyorlar. Bu görevliler rahatlıkla vaaz edebilecek donanıma sahip olarak yetiştirilmiştir. Hem dini değerleri, hem toplumu hem de modern çağın gereklerini öğrenmişler, bu donanımlarını da rahatlıkla cemaatleriyle paylaşabilecek bir seviyeye gelmişlerdir. Bundan dolayı da merkezi sistem vaaz uygulamasına gerek kalmadığı kanaatı oluşmuştur. Ayrıca basın yayın organlarının değerlendirilmesiyle tek ve ilk elden sunulması gereken bilgiler rahatlıkla topluma uluştırılabilir hale gelmiştir. Diyanet İşleri Başkanlığının yurt sathında geliştirdiği ve geniş bir ağa sahip olan eğitim merkezleri marifeti ve bu merkezlerdeki müfredatlarla da güzel ezan okuma kursları, tashihi huruf kursları açılarak müezzin ve imam-hatiplerin yetiştirilmesi ve geliştirilmesi sağlanmıştır. Böylece de her müezzin güzel ezan okuyabilir, her imam-hatip etkili Kur’an-ı Kerim okuyabilir hale gelmiştir.

Belirttiğimiz bu olumlu gelişmelerin yanında son yıllarda ülkemiz yeniden normalleşmeye başlamış, geçmiş vesayet sistemi çökmüş, her alanda atılan olumlu adımlardan Diyanet İşleri Başkanlığı da yararlanmış, geçmişte yapılan yanlış uygulamalardan vazgeçilmeye başlanmıştır. Atılan bu olumlu adımlar hem Diyanet İşleri Başkanlığı çalışanlarını hem de toplumu memnun edecek uygulamalara dönüşmüştür.

Din görevlilerini etkisiz hale getirerek toplumu aydınlatmalarının önüne geçmek amacı ile uygulamaya konulduğu kanaatını taşıdığımız merkezi vaaz sistemi aslında amacı yönünden tamamen olumsuz olsa da iyi niyetle uygulandığında yukarıda da belirttiğimiz gibi faydaları da vardır. Özellikle din görevlilerinin izinli ya da hasta oldukları durumlarda ya da görevlinin bulunmadığı durumlarda merkezi ezan ve vaaz sisteminden yararlanmak yararlı olacaktır. Tabii ki asıl olan din görevlisinin cemaati ile karşı karşıya ve ihtiyaç duyulan konularda vaaz vermesi camisinde ezan okumasıdır. Zaruri hallerde, ihtiyaç duyulduğunda ve gerekli görüldüğünde merkezi vaaz ve ezan sistemine başvurulmasında sakınca değil fayda görülecektir. Bunun güzel bir niyet çerçevesinde uygulanma herkesi memnun edecektir.

Başkanlığımızın 2012-2016 Strateji eylem planında merkezi sistem uygulamasının kaldırılması konusu işlenmiş ve bir plan dahilinde tedricen uygulamanın sonlandırılması yoluna gidileceği belirtilmiştir. Ancak merkezi sistem uygulamasını sonlandırmaya dönük bu adımlar atılırken geçmişte yapılanları toptan kaldırmakta bir takım sakıncaları beraberinde getirecektir. Merkezi vaaz ve ezanın uygulanması için gerekli olan materyalleri cemaat kendi imkanları ile oluşturmuş, bu sebepten cemaatten ve hayır sahiplerinden 10 milyon TL’ye yakın bir para toplanmıştır. Kaldı ki görevlisi olmayan ya da izinli olan camilerde ezan ve vaaz için merkezi sistemden faydalanılması son derece faydalı olacaktır. Bu sebeple bu yolda atılan olumlu adımlar takdirle karşılanırken toptan kaldırılması da toplumun tepkisini çekmektedir. Zaman zaman merkezi ezan ve vaaza da ihtiyaç duyulmaktadır.

Müftülüklerimizin merkezi sistem uygulamasını kaldırırken belirttiğimiz hassasiyetleri göz önünde bulundurarak Diyanet İşleri Başkanlığının söz konusu uygulamanın kaldırılmasını sürece yayma ile ilgili stratejik eylem planında belirtilen tavsiyelerini dikkate almalarını istiyoruz.